Otizm ve Ilim (Prof. Dr. Gönül Kırcaali İftar)
OTİZM VE BİLİM

Prof. Dr. Gönül Kırcaali-İftar
Psikolog ve Özel Eğitimci
2008

Sevgili anne-babalar,
Bu yazıda, otizm alanında bilimselliğin ne anlama geldiğine ve nasıl
sağlanabileceğine ilişkin bilgi ve görüşler yer almaktadır. Eğer otistik
özellikler gösteren bir çocuğunuz varsa, bir an evvel bilimsellik konusunda
bilgi ve görüş sahibi olmanızda aka fayda vardır. Aksi takdirde,
çocuğunuz için doğruyu bulmak sizin için hiç de basit olmayacaktır.
Unutmayın ki, bilimin ışığı olmadan hiçbir konuda uzun soluklu bir ilerleme
kaydetmek olası değildir.
Bir eğitim ya da tedavi yönteminin ‘bilimsel yöntem’ olarak
adlandırılması ne anlama gelmektedir?
Bilimsel yöntem, yararları bilimsel olarak desteklenmiş olan yöntemdir.
Burada ‘bilimsel destek’ yerine ‘bilimsel kanıt’ ifadesi kullanmaktan
özellikle kaçındığımı belirtmek isterim. Çünkü eğitimde, psikolojide ya da
tıpta kanıtlardan söz etmek çok zordur. Belirttiğim alanlarda, bilimsel
araştırma sonuçlarından yola çıkarak çoğu vaziyet için geçerli
genellemelerden söz edilebilmektedir. Ancak, bu genellemelere uymayan
örnekler de her vakit için olasıdır.
Bir yönteme bilimsel destek nasıl sağlanır?
Bilimsel destek, deneysel araştırma sonuçlarıyla sağlanır. Deneysel
araştırmalar içinde bilimsel olarak en kuvvetli olanı, öbek deneysel
araştırmalarıdır. öbek deneysel araştırmalarında bir yöntemin etkileri,
birbirine çok e? özellikte katılımcılardan oluşan en az iki araştırma
2
grubu üzerinde sınanır. İlaçla tedavi yöntemlerinde, daha farklı araştırma
tasarımları yapılabilmekle birlikte, genellikle, iki öbek üzerinde çalışılır.
Gruplardan birine yeni bir ilaç tedavisi uygulanırken, ikinci gruba boş ilaç
(plasebo) tedavisi uygulanır. Boş ilaç tedavisinde katılımcılara içinde hiçbir
etkin madde bulunmayan haplar yutturulur. Boş ilaç uygulamasından
amaç, ilaç kullanımının kişinin kendisi ya da ailesi üzerinde yapacağı
psikolojik etkileri denetim altına almaktır. Eğer gerçek ilaçla tedavi edilen
gruptaki katılımcılar boş ilaç yutan gruba kıyasla daha çok iyileşme
gösterirse, yeni ilacın etkili olduğu sonucuna ulaşılır. Ayrıca, ilaçtan
yeterince fayda görmeyenlere ya da menfi yan etkiler görenlere ilişkin
de gözlemler yapılır.
Otizm alanında kullanılan tedavi yöntemlerinin mühim bir bölümü,
yukarıda belirtilen şekilde bir bilimsel süzgeçten geçmemiş yöntemlerdir.
Dahası, bu yöntemlerin çoğunun ne gibi yan etkileri olduğu da belirsizdir.
O nedenle, otizmde tedavi yöntemlerine karar verirken çok dikkatli olmak
gerekir. Örneğin, birkaç yıl öncesine kadar sekretin hormonunun, otizme
eşlik eden davranışlar üzerinde müspet etkiler yarattığı yönünde araştırma
sonuçları vardı. Ancak, bu araştırmalar deneysel özellik taşımayan ve esas
olarak sekretin kullanan çocukların ailelerinin bildirdiği görüşlere dayanan
araştırmalardı. Oysa ki, yapılan deneysel araştırmalar, sekretinin boş ilaç
kullanımından daha etkili olmadığını göstermiştir (Williams ve diğ., 2005).
Eğitim söz konusu olduğunda, boş ilaç uygulaması gibi bir düzenleme
yapmak olası değildir. Bu nedenle, eğitim yöntemlerine ilişkin yürütülen
deneysel araştırmalarda, gruplardan birine bir eğitim yöntemi (örneğin,
davranışsal yöntem) uygulanırken, diğerine de başka bir metot (örneğin,
etkileşimsel yöntem) uygulanır. Her iki uygulama eşit süreyle yürütülür ve
bu sürenin sonunda iki öbek sosyal beceriler ya da iletişim becerileri gibi
belli özellikler açısından karşılaştırılır. Eğer gruplardan biri diğerine kıyasla
daha çok ilerleme göstermişse, o gruba uygulanan yöntemin daha etkili
olduğu sonucuna ulaşılır.
3
Eğitim alanında öbek deneysel araştırmaları yürütmek son radde zordur.
Bu nedenle, eğitim yöntemlerinin etkilerini sınamak için sıklıkla başvurulan
bir diğer yol, tek-denekli deneysel araştırmalardır. Bu konuda daha fazla
bilgi için ‘Tek-Denekli Araştırma Yöntemleri’ (Kırcaali-İftar ve Tekin, 1997)
kitabına başvurabilirsiniz.
Grup deneysel araştırmaları ve tek-denekli deneysel araştırmalar
yürütülürken dikkat edilmesi gereken pek çok husus vardır. Dolayısıyla, bu
hususları dikkate almadan yürütülen deneysel araştırmalar, yanıltıcı
şekillerde sonuçlanabilmektedir.
Bilimsel yanıltma nasıl ortaya çıkar?
Ne yazık ki otizm alanındaki pek çok bilimsel araştırma, bilimselliği
gölgeleyecek pek çok eksikliğe ya da yanlışlığa sahiptir. Aşağıda, otizm
alanında sıklıkla rastlanan bilimsel yanıltmalar sıralanmaktadır.
• Deneysel olmayan araştırmaların sonuçlarına dayanarak bir
yöntemin etkilerine ilişkin yorum yapmak: Sekretin tedavisi örneğini
anımsayalım!
• Konuyu bilimsel ve anlaşılmaz terminolojiye boğmak; böylece,
bilimsellik görüntüsü yaratmaya çalışmak: Oysa ki, ilim insanlarının
görevlerinden biri de anlaşılır olmaktır!
• Bazı ilim kurumlarını ya da ilim insanlarını referans göstererek
bilimsellik gösterisi yapmaya kalkışmak: Araştırmaların nerede ve
kimler tarafından yapıldığı değil, nasıl yürütüldüğü ve neyle
sonuçlandığı önemlidir!
• Aile ve uzman görüşlerini bilimsel araştırma sonucuymuş gibi
sunmak: Özellikle internette çeşitli yöntemlerle ilgili aile ve uzman
görüşlerine (testimonials) sıklıkla rastlanmaktadır; ancak, bu
görüşlerin bilimsel olarak hiçbir değeri yoktur.
4
• Etkili bir yönteme ilişkin fena uygulamaları misal göstermek: En iyi
yöntem bile fena uygulandığında fena sonuçlar verir. Dolayısıyla,
kötü yürütülen bir uygulama, bir yöntemin etkisiz olduğunu ya da
bilimsel destekten yoksun olduğunu göstermez.
• Etkisiz bir yönteme ilişkin göz doldurucu uygulamaları örnek
göstermek: En fena yöntemin bile çok etkileyici uygulamaları
yapılabilir. Bu uygulamaların da bilimsel olarak hiç bir değeri yoktur.
Bir yöntemin bilimselliğini sorgulamak için yöneltilmesi gereken
sorular nelerdir?
1. Yöntemin etkilerini gösteren deneysel araştırmalar var mıdır? Eğer
yoksa, başka soru sormaya da gerek yoktur çünkü bu yöntem
bilimsel destekten yoksun demektir. Eğer varsa, aşağıda yer alan
ikinci soru sorulmalıdır?
2. Yöntemle ilgili deneysel araştırmalar hangi bilimsel dergilerde
yayımlanmıştır? Uzman değerlendirmesine dayalı (hakemli) olduğu
için güvenilir kabul edilen bilimsel dergilerde yayımlanmış olan
araştırmalar için aşağıdaki sorular sorulmalıdır. Böyle dergilerde
değil de başka yerlerde yayımlanmış ya da henüz yayımlanmamış
çalışmaların bilimselliği zaten kuşkuludur; dolayısıyla, başka soru
sormaya gerek yoktur.
3. Metot kimlerin hangi davranışları üzerinde ne radde etkili
bulunmuştur? Bu sorunun yanıtı, çocuğunuzda bu yöntemi
denemeye karar verirken size mühim bir yol gösterici olacaktır.
4. Sizin çocuğunuza önerilen uygulama, araştırmalarda etkili çıkan
yöntemin gerçek ve iyi bir uygulaması mı olacaktır? Unutmayalım ki,
her metot fena uygulanmaya elverişlidir. Fena bir uygulamadan iyi
bir netice beklemek ise olanaksızdır.

.ALINTIDIR.